Podlasie to region Polski, który charakteryzuje się dużą różnorodnością kulturową, językową oraz kulinarną. Jest to obszar, na którym spotykają się wpływy zarówno polskie, jak i białoruskie oraz litewskie, a także liczne tradycje rolnicze, które mają swoje korzenie w odległej przeszłości. Jednym z elementów codziennego życia, który ma swoje miejsce w kuchni podlaskiej, są ziemniaki. W tym regionie jednak nie nazywa się ich po prostu „ziemniakami”, a używa się różnych regionalnych nazw, z których najbardziej popularna to „pyry”. Choć to określenie jest znane także w innych częściach Polski, na Podlasiu ma ono szczególne znaczenie i jest głęboko zakorzenione w tradycji.
„Pyry” – regionalne określenie ziemniaków
Słowo „pyry” na ziemniaki jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów języka podlaskiego. Używają go zarówno starsi, jak i młodsze pokolenia, choć oczywiście z biegiem lat można zauważyć zmiany w sposobie mówienia. Termin „pyry” pochodzi z południowej części Polski, gdzie jest stosowany w różnych regionach, a w Podlaskiem stał się powszechnie używaną nazwą ziemniaków. Mimo że w Polsce istnieją inne określenia na te rośliny, takie jak „kartofle” czy po prostu „ziemniaki”, „pyry” są bez wątpienia najbardziej charakterystycznym i lokalnym słowem, które kojarzy się z podlaską wsią i tradycjami kulinarnymi tego regionu.
Pomimo swojej popularności w języku potocznym, nazwa „pyry” nie jest stosowana w każdym kontekście. W codziennych rozmowach czy przy przygotowywaniu potraw można usłyszeć mieszkańców Podlasia używających zarówno słowa „pyry”, jak i bardziej uniwersalnego „ziemniaki”. Często jednak w zależności od sytuacji, to pierwsze słowo jest preferowane. Tradycja związana z tym określeniem sięga czasów, kiedy ziemniaki stały się podstawowym składnikiem wyżywienia na wsi, a ich uprawy rozprzestrzeniły się na Podlasiu.
Historia ziemniaków na Podlasiu
Ziemniak, roślina pochodząca z Ameryki Południowej, zyskał popularność w Polsce w XVIII wieku. Na Podlasiu jego uprawy zaczęły się rozwijać w XIX wieku, kiedy to ziemniaki stały się jednym z głównych produktów rolnych tego regionu. Początkowo uprawiano je w przydomowych ogródkach, a z czasem zaczęły dominować na polach. Ziemniaki stanowiły istotną część diety, zwłaszcza w okresach, gdy dostęp do innych produktów spożywczych był ograniczony. Poza tym ziemniaki były rośliną o dużym potencjale plonowania, co czyniło je niezastąpionym źródłem pożywienia w trudnych warunkach.
Podlasie jest regionem, gdzie tradycje rolnicze są silnie zakorzenione, a uprawy ziemniaków miały duże znaczenie w życiu codziennym mieszkańców. Wraz z ich rozprzestrzenianiem się w tym regionie, zaczęły powstawać przepisy kulinarne, które wykorzystywały ziemniaki w różnych postaciach – od gotowanych, przez smażone, aż po pieczone. Ziemniaki stały się więc nieodłącznym elementem kuchni podlaskiej, stanowiącym podstawę wielu dań, w tym popularnych pierogów, placków ziemniaczanych, a także bardziej skomplikowanych potraw, takich jak kartacze.
Ziemniaki w kuchni podlaskiej
Kuchnia podlaska, choć opiera się głównie na prostych składnikach i produktach pochodzących z natury, ma swoją specyfikę i unikalne dania, w których ziemniaki odgrywają kluczową rolę. Jednym z najbardziej znanych dań jest kartacz, czyli wielki pieróg ziemniaczany, nadziewany mięsem. To tradycyjna potrawa, która występuje w różnych wersjach w różnych częściach Podlasia, a jej przygotowanie wymaga nie tylko dobrych ziemniaków, ale i odpowiedniej techniki. Kartacze podawane są z różnymi dodatkami – od skwarków, przez sosy, aż po kapustę. Ziemniaki wykorzystywane są także do przyrządzania placków ziemniaczanych, które są kolejnym podlaskim przysmakiem. Placki te są chrupiące na zewnątrz, miękkie w środku i doskonale komponują się z kwaśną śmietaną lub wędliną.
Kuchnia podlaska to także potrawy takie jak pierogi ruskie, które w wersji podlaskiej często mają dodatkowy akcent w postaci cebulki lub podsmażonego boczku. Ziemniaki są także składnikiem popularnego w tym regionie zupy ziemniaczanej, zwanej często „kartoflaną”. To prosta, ale sycąca potrawa, która doskonale rozgrzewa w chłodne dni. Ziemniaki są także składnikiem farszów do pierogów, zwłaszcza tych wypełnionych mięsem czy kapustą.
